İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, ülkesinin kendisini İran’ın nükleer birikimine karşı koruma hakkını yeniden teyit etti. Netanyahu, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) Genel Sekreteri Rafael Grossi’nin İran ziyaretinin ardından yaptığı açıklamalara tepki gösteriyordu. Grossi Cumartesi günü nükleer santralleri daha yakından izlemek için İran’la anlaşmıştı. Grossi daha önce İran Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi ile görüşmüştü.
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Rafael Grossi, Tahran’da İsrail’in İran’ın nükleer tesislerine saldırmasının yasa dışı olduğunu söyledi. Hangi hakka karşı? Netanyahu’nun ofisinden yapılan açıklamaya göre, açıkça yok edilmemizi talep eden İran, bizi katledecek yıkıcı silahları savunabilir mi? “Kendimizi savunabilir miyiz? Bize izin verildiği açıktır ve yapacağımız da açıktır.” Bu bağlamda “24 saat tartışmalardan ve eylemlerden” söz etti. Netanyahu ayrıca, “Bunu söylüyorum çünkü hiçbir şey bizi ülkemizi savunmaktan ve düşmanlarımızın Yahudi devletini yok etmesini engellemekten alıkoyamaz.”
Tahran, tavizleri Pazartesi günü IAEA Guvernörler Kurulu’nun olağan oturumunun başlamasından hemen önce verdi. Panel, geçen yıl İran’ı IAEA ile işbirliği yapmadığı için iki kez kınadı.
İran son zamanlarda uranyum zenginleştirmede yüzde 60’lık çok yüksek bir saflık derecesine ulaştı. Bu, bu malzemenin nükleer silahlara dönüştürülebileceğine dair uluslararası endişeleri artırdı. Bu sadece yüzde 90 gibi biraz daha yüksek bir derece gerektirir.
Ayrıca, IAEA uzmanları yakın zamanda Fordow’daki nükleer tesiste yüzde 84 saflıkta uranyum izleri buldu. O zamandan beri IAEA, İran’ın kasıtlı olarak bu seviyeye mi ulaştığını yoksa bunun Tahran’ın iddia ettiği gibi kasıtsız, kısa vadeli bir yükseliş mi olduğunu açıklamaya çalışıyor.
Geçen yıl, IAEA uzmanları İran’daki kameraları ve diğer gözetleme ekipmanlarını sökmek zorunda kaldı. Grossi, Tahran’dan Viyana’ya döndükten sonra bunların kısa süre içinde tekrar faaliyete geçmesi gerektiğini duyurdu. Grossi, IAEA başkanı bir basın toplantısında yeni anlaşmayı “bilgi akışını durdurmak için bir bağ” olarak nitelendirdi. Ancak ortak açıklamada, iyileştirilmiş denetim modunun ayrıntılarının iki tarafça hala açıklığa kavuşturulması gerektiği belirtildi.
Grossi, IAEA müfettişlerine daha iyi erişim sağlamak için İran’a gitmişti. Ayrıca geçmişte şüphelenilen gizli nükleer faaliyetlerle ilgili soruları da ele almak istedi. Ana kaygı, üç yerde radyoaktif madde izlerinin kaynağının belirsiz olmasıdır. Ortak açıklamada, İran’ın daha fazla bilgi sağlamaya ve denetimlere izin vermeye hazır olduğu belirtildi. Viyana’da Grossi, “Şimdiye kadar aradığımız işbirliğini elde edemedik” dedi. Açık sorularla ilgili yıllarca süren görüşmeler artık “çok uzun” sürecektir.
İran atom enerjisi kuruluşu AEOI’nin sözcüsü Behrus Kamalwandi, devlet haber ajansı IRNA’ya verdiği röportajda, müfettişlere nükleer tesislere kişisel erişim izni verilmeyeceğini söyledi. Kamalwandi Pazar günü yaptığı açıklamada, şüpheli radyoaktif izlerin bulunduğu üç yerdeki kontrollerin de kabul edilmediğini söyledi.
Tahran’da Grossi Cumartesi günü işbirlikçi bir atmosferden bahsetti. İran’ın nükleer şefi, açık konuları açıklığa kavuşturmak için IAEA ile bir plan hazırlandığını söyledi. Mohammed Eslami, “Grossi’nin ziyaretinin gelecekte profesyonel işbirliğine yol açacağını umuyoruz” dedi. Ona göre İran, yüzde 60’ın üzerinde saflıkta uranyum zenginleştirmiyor. Eslami, Tahran’da uluslararası bir nükleer konferans düzenleneceğini duyurdu.
Grossi, ziyareti sırasında İran Cumhurbaşkanı Raisi ile de ilk kez bir araya geldi. Dışişleri Bakanı Hüseyin Amirabdollahian daha önce IAEA başkanını kabul etmişti. Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre Amirabdolahian, İran’ın İran’ın nükleer programının kontrollerine ilişkin teknik konuları mümkün olan en kısa sürede netleştirmeye istekli olduğunu vurguladı.
2015 yılında İran, nükleer programını kısıtlama taahhüdünde bulundu. Buna karşılık Batı yaptırımları kaldırıldı. Anlaşma, ülkenin nükleer silah geliştirmesini önlemeyi amaçlıyordu. ABD, 2018’de o zamanki Başkan Donald Trump yönetimindeki anlaşmadan çekildikten sonra, Tahran kısıtlamaları geri aldı. Anlaşmayı kurtarmak için müzakereler askıya alındı. İran defalarca nükleer programının yalnızca sivil amaçlar için kullanıldığını iddia etti.
