Kars ve kar taneleri kadar birbirine fazlaca yakışan kim bilir doğada bir başka ikili yoktur.
Uyurken şehrin insanların evlerinin üzerine sabah ayazında kar yağınca, Kars bembeyaz bir rüyaya uyanır ve birden üstüne fazlaca yakışan gelinlik giyen mutlu bir gelin kız şeklinde olur.
Bitkin kent, kar yağmadan öncesi bitkin ve delik deşik çukurlu yolları adeta kendinle asla barışık olmayan bakımsız bir mutsuz bir karı gibidir.
Kar fikir tabiat ananın üzerine kendi müziğini besteler ve zamanı köprüler, taş evler, kiliseler ve camiler tarihin derinliğinde beraber şarkı söyleyerek doğayla sanki vals yaparlar.
Bu duygusal dansı hisseden o ana adanmış zamanı dondurarak ışık yazısına mühürleyen bilge kişiler yalnız o şehir için orada olan seyyah fotoğrafçılardır.
Zarif kar beyazı, kentin her noktasına fazlaca yakışır bilhassa dere boyu ve Cheltikov sarayı buzlu yolunda yürürken tabiat ve Kars birbirine âşık çift olur, Rus, Ermeni, Osmanlı, Cumhuriyet binaları beyaza bürünerek hep beraber kültürler arası dostluğun resmigeçidini zamansız bir tarih tünelinde beraber yaparlar.
Kar yağarken sisli sabahın üzerine yoksulluk, açlık, savaşlar, soykırımlar, ırkçılık, yobazlık unutulur yerine sükunet içinde fakat derinden bir rahat bir nefesle barışın ve sevginin şarkısı söylenir.
Kenti ipek bir kilim şeklinde örten bembeyaz hediyesiyle Kars’ta özgürlüğün ve sevginin türküsü tabiat ananın rahatlık veren sesiyle seslendirilir.
Tüm kötülüklere ve ihanetlere direnme bembeyaz kar taneleri fikir üzerine Kars biricik sevgilisine bir kez daha âşık olur.
Kars’ın Süt Kokan İnsanları: Malakanlar
Hayal edin, şimdi sizleri bir buharlı bir eski tren ile bambaşka dünyalara götürerek kim bilir isimlerini ilk kere duyacağınız Kars’lı bir Rus ve Hristiyan bir topluluktan söz edeceğim. Kars kültürü ve zamanı söz mevzusu olunca dimağıma derhal bir dönem bu kentte yaşayan ve arkalarında güzel izler bırakmış gizemli topluluk olan Malakanlar gelir. Onların araştırmalar yaparak tanıyınca fazlaca sevdim ümit ederim sizler de seversiniz
Kars’ta rehber olarak yaşarken en fazlaca Malakanları araştırdım ve kentte onların izini sürdüm
Kim bu Malakanlar? Kars’a niye geldiler?
Malakanlar Rus ırkına dâhil olan bir Ortodoks Hristiyan topluluktur
Molokon yada Malakan etimolojik olarak Rusça kökenlidir ve süt İçenler anlamına gelir
Malakanlar tarikatı da diyebileceğimiz bu dini grup, 1917 Bolşevik devrimi öncesi şu demek oluyor ki 19.yüzyılın en başlarında Rusya da yaşayan bir Çarlık Rusya’sı ve kilisesinin bir parçası olan kendi içinde yaşayan ve kendine ilişkin ritüelleri olan istenmeyen bir Ortodoks dini topluluktu .
15.yüzyıl Rusya’sında ortaya çıkan inanç farklığı olan bu kadim topluluk eski ahit odaklı tanrı inancıyla öteki Ortodoks gruplarına aykırı otorite karşıtı bir tablo çizmeye başlayınca hem Çarlık hem de baskın kilise otoritesi ile ters düşmeye başladılar ve çatışma kaçınılmaz oldu.
Aslen problem devamlı süt içmekle ilgiliydi Çarlık Rusya’sının dominant kilise yönetimi Malakanlara adını veren özelliklerinden vazgeçmesini dayatıyordu
Her gün süt içen Malakanlar için bu fiil süt beyaz renginden kaynaklı inançlarının saflığını simgeliyordu ve bundan dolayı her gün süt içmek onlar tanrıya giden en temiz yoldu .
Rus çarlık kilisesi başpiskoposları bu ritüeli sapkın bularak Malakanlara yalnız haftanın iki günü süt içmeleri mevzusunda anlam ifade etmeyen şekilde baskı halletmeye başlaması sonun başlangıcı oldu.
Aslen süt içmek ritüeli aynı ırka ilişkin din kardeşleri arasındaki kopuşun minik bir halkasıydı
Zira Rus Malakalanlar topluluğu Çar’ın gücüne karşın cenk karşıtı olup belli dönemlerde askeri yönetime kafa tutarcasına vicdanı ret hakkına orduya katılmıyorlar üstelik olan silahlarını birleştirerek toplu tabanca yakma eylemleri gerçekleştiriyorlardı.
Üstelik Ortodoks Çarlık otoritesinin hiçbir yakarma ritüeline dâhil olmadılar.
Dini ayinler için otoriteye bağlı hiçbir kiliseye gitmediler din adamlarını eşliğinde yakarma yapmadılar, İncil yerine başka mukaddes kitap okudular ve haç simgesel asla kullanmadılar, domuz eti yemeye karşıydılar yalnız süt içiyorlar ve evlerinde hanım ve adam beraber kendilerine özgü şekilde yakarma ediyorlardı .
Bu gizemli fakat kadim koyu dindar topluluk daha fazlaca Yahudilik eksenli inanca ilişkin Eski Ahit’i örnek alan Tanrı ile insan arasına hiçbir kimsenin aracı olamayacağını korumak için çaba sarfeden ve sembollere ve tanrının kilisesine bağlı olmayan bir görüntü çiziyordu.
Tüm bu tehlikeli farklılıklar 19. yüzyıl başlarında Çarlık Rusya’sında fazlaca etkili olan başpiskoposluğun baskıcı otoritesiyle ters düşmelerine yetti ve artmıştı. Sonuçta Çar’ın talimatıyla kilise tarafınca aforoz edildiler.
Kendine özgü İnançları olan her gün süt içtiği için dışlanan Malakanlar değil kendilerine Ruh güreşçileri diyen Dukoborlar tarikatı üyeleri de kilise tarafınca aforoz edilerek tarihsel bir girdabın içine itildiler
Artık istenmeyen duyuru edilen bu aykırı Rus toplulukların kaderi 93 harbi Osmanlı Rus Savaşı sonrası Kars’ın Rusların eline geçmesi ile kaderleri netleşmeye başlamıştı.
93 harbi sonrası emperyalist güç olmak isteyen Çarlık Rusya’sı Osmanlı imparatorluğu ile meydana getirilen Berlin antlaşması cenk tazminatı olarak işgal etmiş olduğu Kars, Ardahan ve Batum şeklinde topraklarda sürekli kalabilmek için kolonileşme çabasına girince istenmeyen isyankâr Malakanları ve öteki aykırı toplulukları sürgün amaçlı bu bölgelere göndermek ilk işleri oldu.
Bu adımla Çarlık ve kilise otoritesi hem hoşlanmadıkları çıbanbaşı dedikleri savaşmadıkları için işe yaramayan bir topluluktan kurtulacak hem de Kars’ta olan Türk ve Azeri halka karşı bir Rus ve Hristiyan topluluğu gücü sağlayacaklardı.
1898 sonrası Kars’ta kolonileşen Rus ordusu ve onların istenmeyen halkları Kars ve çevresine sonsuza kadar kalmak amaçlı yerleşiyorlar ve süratli bir bayındır hareketine başlıyorlardı.
Birçok Malakan topluluğu, Rusya’dan irili ufaklı kümeler halinde ölümcül bir göç yolculuğu sonrası fazlaca fazla hanım ve çocuk kayıplar vererek Gürcistan üstünden Kars ve çevresine ulaştılar ve İşgalci Rus ordusunun belirlediği bilhassa dere kenarı ve tarıma uygun olan köylere yerleşmelerine ilk olarak izin verildi.
Bitkin Malakanlar yeni topraklarına fazlaca acele adapte oldular Rusya’daki yaşantılarında yakinen ilişki içinde oldukları Hollandalı, İsviçreli ve Alman topluluklardan öğrendikleri çağdaş ziraat ve hayvancılık yöntemlerini uygulayarak bölgeye büyük yenilikler kazandırmaya başladılar ve kentin kaderini değiştirmeye başladılar.
Malakanlar dinlerini kendi içlerinde yaşayan muhafazakâr bir topluluk olduğundan Anadolu’daki Müslüman nüfus ile fazlaca hızla uyum sağlayarak yeni komşularıyla tüm kabiliyet ve bilgilerini paylaşarak yararlı olmaya başladılar
Kırmızı çizgileri evlenme gelenekleri idi. Zira bir malakan hanım sadece bir malakan erkekle evlenirse çocuk sahibi olabilirdi şu demek oluyor ki kız almak vermek haricinde öteki mevzularda Müslüman nüfusla oldukça iyi geçiniyorlardı.
Günlük yaşamda etnik ve dinsel semboller kullanmadıkları için topluluklar dinsel ve kültürel çatışmalar olmasa da mahalli topluluklar arasındaki organik olarak gelişen aşk ilişkilerini ve kız kaçırma vakalarını engellemeye yetmeyecekti Türk gençleri ve Malakanlar içinde ilişkiler ileri yıllarda gözle görülür şekilde artacaktı.
Malakanlar Kars coğrafyasını fazlaca fakat fazlaca iyi kullandılar,
Suyun bolca olduğu dere kenarlarına su gücüyle hareket eden büyük kanatları olan taş un değirmenleri oluşturmayı başardılar iş enerjisini hafiflettiler.
Toprak ekiminde süratli atları sabanlara bağlayarak ekip biçme süresini hızlandırdılar yapmayı öteki toplulukları tüm bu teknikleri öğrettiler.
El değmemiş yaylarda kokulu otlarla besledikleri ve ileride onların adları ile anılacak olan büyük boynuzlu ineklerden normalden kat kat fazla süt elde ettiler ve bu kaliteli sütleri süt imalathanesi yada işlik anlamına gelen Zavotlar kurdular ve mis kokulu gravyer ve kaşar peynirleri üretmeye başladılar.
Bölgenin kaderini değiştirerek ilk kez patates ve şeker pancarı üretimi başlattılar.
Büyük çiftlikler kurarak etinden tüyünden yararlandıkları besili Kazlar yetiştirmeye başladılar.
Entelektüel ve okuyan insanlardı eğitim başak mevzudu çocuklarına imkânlar dâhilinde müzik ve sanat eğitimi veriyorlardı bazı evlerde at otomobilleriyle bununla beraber getirdikleri ağaç piyanolar bulunurdu
Rusların Kars periyodunun en büyük hediyesi olan bu topluluk bugün bile devam eden kuvvetli ve kaliteli konservatuar eğitimi geleneğini genç Türkiye cumhuriyetine armağan ettiler.
Tam olarak 1888 yılından 1917 Bolşevik devrimi sürecine kadar yerli nüfusla Rus hâkimiyetinde yaşayan sürgün ve yalnız Malakanlar tam yeni topraklarıyla bütünleştikleri süreçte Rusya’da meydana gelen beklemeyen halk devrimi tekrardan bir sürgünün habercisi idi.
Rusya’da oluşan yönetim boşluğu sebebiyle geri çağrılan Ruslar askerleri ve aileleri Kars’tan ayrılmak zorunda kalınca ardında bıraktıkları bazı Malakanlar aileler güvenlik sebebiyle dönmeye karar verdiler ve Anadolu dan dan Ermenistan’a ve Rusya’ya kademeli göçler başladı.
Geride kalan Malakanlar 1918 ve 1919 yılları aralığında Kars ta yaşamayı sürdürdüler ve yeni vatanlarındaki yaşamlarına haiz çıkararak Türklerle yaşamaya devam ettiler
Hatta kalan Malakanlar, Anadolu’daki ilk cumhuriyet olan Kafkas Cenubi Garp Cumhuriyeti kuruluşunda da İngilizlere karşı Türklerin yanında yer alarak delege olarak siyasal destek vererek bir özgür savaşçısı olarak omuz omuza savaşım ettiler.
Anavatanları olan Rus topraklarından inançları yüzünden sürüldükten sonrasında onları hesapsızca kucaklayan tüm Karslılar onların hemşerileriydi, yaşadıkları toprakları da anavatanları olarak gördüler.
Fakat bir süre sonrasında cenk ve tabanca karşıtı olan Malakanları zor bir karar almak sürecine sokan asla beklenmedik bir tarihsel gelişme oldu.
Türkler Anadolu’da Mustafa Kemal önderliğinde işgalcilere karşı kurtuluş savaşı seferberliğine katılmaya başladılar fakat ne olursa olsun Malakanlar cenk karşıtı bir topluluktu ve barışseverlik ne olursa olsun tabanca kullanmamak ve insan öldürmemek kırmızıçizgileriydi
Malakanlar, 1919 sonrası Kuvay ı Milliye ordusu tarafınca Anadolu topraklarını korumak adına Türk ordusunun yanında savaşması istenince Malakanlar fazlaca sevdikleri Türklere de aynen şu cevabı verdiler Hepimiz savaşçı bir topluluk değiliz silahları ret ediyoruz.
Savaşın soğuk nefesini enselerinde hisseden Kars’ın son Malakanları Rusya da yaşayan meşhur yazar ve Malakanların koruyucusu cenk karşıtı meşhur Rus yazar Tolstoy yardımlarına yetişti.
Tolstoy, servetinin çoğunu harcamak pahasına kiraladığı Batum’a yanaşan gemilerle Kars ve çevresinde yaşayan birçok Malakan aileyi Anadolu’dan öteki ülkelere gitmelerini sağlamış oldu.
ABD birleşik devletleri, Kanada ve Avustralya şeklinde savaştan uzak yeni topraklara ulaşmak adına uzun yolculuklara yelken açtılar ve yeni topraklarda yeni hayatlar kurdular.
Aslen Malakanlar Türkler yüzünden Kars tan ayrılmadı fakat Rusya, Osmanlı ve İngilizler içinde yansız kalmaya çalışan bu denli bir barışçıl bir topluğun bu kadar bıçak sırtı bir ateş hattında yaşaması imkânsızdı kalırlarsa taraf olacaklardı bundan dolayı gene topraklarından gene göçmeyi tercih ettiler.
Cenk sonrası genç Türkiye cumhuriyeti sürecince Kars ta yaşayan son Malakan aileler ise İstanbul’da gerçekleşen 6 ve 7 Eylül vakaları sonucu ortaya çıkan güvenlik problemi yabancı ülkelere kendi olanaklarıyla göç ettiler
Sonucunda 1974 Kıbrıs harekâtı ve Almanya’nın Türkiye’den işçi alması ile oluşan göç öteki dalgası tüm Malakanlar ailelerin Karsı tamamen terk etmesine niçin oldu.
Fakat bu göçlerin tek sebebi aslen ekonomik yada etnik problemler değildi
Nüfusun yaşlanması sonucu gençler içinde akraba birliktelikleri ve ensest evlilikler yapmak zorunluluğu doğabilir korkusuyla yalnız birbirleri içinde evlenebilen Malakanlar değişik ülkelerde yaşayan öteki Malakanlara katıldılar ve nesillerini sürdürdüler.
Kuralcı ve dinlerine fazlaca bağlı olan Malakanlar ‘da aslen boşanmak yasaktı ve Malakan bayanları evlendikten sonrasında geleneksel olarak devamlı başörtüsü takarlardı.
1960 larda kendi istekleri ile Rusya ya giden bazı Malakanlar aileler sonrasında pişman olup tekrardan Kars topraklarına geri dönmek istediler fakat Rus hükümeti pasaportlarına el koyarak bu dönüşe izin vermedi.
Bugünse günümüzde Kars ta fazlaca azca Malakan yaşıyor Anneleri Türklerle evlendikleri için halen Türk vatandaşı olarak kimlikleri sürdürmeye devam etmişler
Kısacası Malakanların Rusya’dan mecburi göçü bölgenin tarihini ve kültürünü zirveye çıkartan büyük bir talih olmuştur .
Arkalarında büyük bir kültürel miras ve ekonomik kazanımlar bıraktılar.
Zekâ ve becerileri yardımıyla bölge tarımı ve hayvancılığında katkıları günümüzde de hissedilir
Malakan adı bugün bile Kars turizmine bile kalite katmaya devam ederken dünyaca meşhur gravyer peynirinin İsviçre’den sonrasında en iyi üretildiği yer Kars’tır.
Malakanlar hakkında daha fazlaca informasyon almak isteyen okuyucularıma büyük sanatçı Tarık Akan’ın ölmeden ilkin rol almış olduğu ve müthiş rol kabiliyeti ile fazlaca yalnız kalan fukara bir Malakan Karslıyı canlandırdığı fazlaca güzel bir film olan Deli Deli Olma ‘yı kesinlikle seyretmelerini tavsiye ederim. Bence bu film Malakan topluluğunu ve kültürünü tanımak için mükemmel bir başlangıç olacaktır.
Malakanlar Kars’ın süt kokan kıymetli bir halkıydı tarihe güzel bir iz bırakarak başka diyarlara usulca gittiler
Anadolu’nun Kafkasya’sına fazlaca güzel bir imza atarak gönüllerimizde taht kurmaya başardılar
Hoş geldiler, iyi ki geldiler ve iyi ki Kars’ta yaşadılar.
Deli Deli Olma filmimizde Malakanları nefis özetleyen bir şiir ile yazımızı noktalayalım
Bir sarmaşık olsaydım, sıkıca tutunsaydım bir yere,
Sökülüp atılmasaydım, köklerimi salsaydım derinlere
Bir sarmaşık olsaydım, dolasaydım gövdemi döne döne,
Günlerce aynı yerde kalsaydım, hareketsizlikten uyusaydım.
Bense ayrık otuyum, her çıkmış olduğu yerden sökülen,
Sarmaşık olmak isteyip de, rahat bir ot malum
Bir ayrık otuyum, kökü olmayan, sevilmeyen
Sarmaşık olmaya özenen, öylece bir ot işte…
www.aysetolga.com
