Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’ndaki (AGİT) liderlik krizi önlenmiş görünüyor. 57 AGİT ülkesinin Daimi Konseyi Pazartesi günü Viyana’da, en küçük AB ülkesi olan Malta’nın 2024 yılında güvenlik örgütüne başkanlık etmesi konusunda anlaşmaya vardı. Bu, AGİT Başkanı Vekili Bujar Osmani tarafından X’te (eski adıyla Twitter) duyuruldu. Bu, Rusya’nın bir yıldır engellediği Estonya’nın adaylığının nihayet başarısızlıkla sonuçlandığı anlamına geliyor.
Kuzey Makedonya Dışişleri Bakanı Osmani, “Bu önemli rolü üstlenmeye istekli olduğu için Malta’ya ve esneklikleri ve destekleri için tüm meslektaşlarımıza teşekkür ederiz” dedi. Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp’te Çarşamba ve Perşembe günü yapılan AGİT yıllık toplantısında uzlaşmaya giden yolu açan “büyük bir karardan” bahsetti. Malta’nın onayı artık yalnızca bir formalite olarak görülüyor.
Rusya, geçen Aralık ayında yapılan yıllık toplantıda Estonya’nın 2024 adaylığını zaten reddetmişti. Baltık NATO devleti, geri kalan AB devletlerinin desteğini aldığı başvurusuna bağlı kalmayı sürdürdü. Gayri resmi bir anlaşmaya göre AB ve AB üyesi olmayan ülkeler sırayla AGİT başkanlığını üstleniyor. Ancak yaklaşmakta olan varoluşsal liderlik krizi göz önüne alındığında, Estonya’ya verilen destek azalıyordu. İlk olarak Avusturya, AGİT’e ev sahipliği yapan ülke olarak, mevcut başkanlık ülkesi Kuzey Makedonya’nın görev süresinin uzatılması teklifini başlattı. Kasım ayı başında çeşitli kaynaklardan Malta’nın devreye girebileceği haberleri geliyordu.
Karar, Malta Başbakanı Robert Abela’nın Viyana’da bulunduğu sırada alındı. Abela, X hakkında şunları yazdı: “Malta’nın 2024 yılında AGİT Başkanlığı olarak resmen onaylanması yönünde oybirliğiyle alınan tavsiyeyi aldığımızda, Viyana’da AGİT Genel Sekreteri Helga Schmid ile görüştüm.” ülkesi şu anda BM Güvenlik Konseyi’nin daimi olmayan üyesi olan sosyal demokrat politikacı, uluslararası forumlarda yer almayı vurguladı.
Abela daha önce Şansölye Nehammer ile de görüşmüş ve ülkesinin Estonya adına devreye gireceğini açıkça belirtmişti. Nehammer, “Malta’nın AGİT başkanlığını devralmaya hazır olmasından” memnundu. Nehammer, Avusturya’nın “Malta’yı tamamen desteklediğini” ve ülkeye başkanlık için personel ve maddi yardım sağlamaya hazır olduğunu söyledi. Şansölye, tarafsız bir ülke olan Malta’nın AGİT yönetimine gelmesinden de memnun çünkü “tarafsızlık daha fazla görünürlük kazanıyor.”
Nehammer, Viyana merkezli örgütün “tüm Asya bölgesinde önemli bir stratejik köprübaşı işlevine” sahip olduğunu vurguladı. APA tarafından Avusturya’nın Rusya’ya bulaşıp bulaşmadığı veya hatta Romanya’yı Schengen anlaşmazlığı nedeniyle vetoyla tehdit edip etmediği sorulduğunda Nehammer, Avusturya’nın olası bir AGİT başkanlığı konusunda “asla tartışmaya açık olmadığını” söyledi. Aynı zamanda (Avusturya’ya karşı) herhangi bir “müdahale” olmadığına da güvence verdi. Avusturya, 2000 ve 2017 yıllarında AGİT’e başkanlık etmişti.
AGİT’in liderlik krizi Pazartesi günkü atılımın ardından henüz tam anlamıyla çözülmüş değil. Son olarak, Genel Sekreter Schmid de dahil olmak üzere AGİT’in en önemli dört resmi makamının görev süreleri 3 Aralık’ta sona eriyor. Güvenlik ve İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün internet sitesinde bildirildiği gibi, Kuzey Makedonya’nın görev süresini bir yıl uzatma önerisi Pazartesi günü Rusya ve Beyaz Rusya’nın vetosu nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı.
Örgüt, Soğuk Savaş’ın sona ermesinden sonra, 1970’lerin ortalarında Batılı ve komünist devletler arasındaki siyasi ve askeri gerilimleri azaltmayı amaçlayan Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı’ndan (AGİK) ortaya çıktı. Neredeyse tüm Avrupa ülkelerinin yanı sıra ABD, Kanada ve Sovyetler Birliği’nin halef devletlerini de kapsamaktadır. AGİT, çok sayıda misyonuyla Batı Balkanlar ve eski Sovyet bölgesindeki bölgesel çatışmaların kontrol altına alınmasında önemli bir rol oynadı. Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik ilk saldırısının ardından, kırılgan ateşkesi izlemek üzere yüzlerce AGİT gözlemcisi ülkeye gönderildi.
Rusya’nın saldırgan savaşının bir sonucu olarak AGİT varoluşsal bir krize girdi ve bu kriz, geçen yıl Polonya’nın Varşova kentinde düzenlenen yıllık toplantıda Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov’un giriş yasağıyla sonuçlandı. O dönemde Ukrayna, saldırgan devletin örgütten çıkarılmasını açıkça talep ediyordu ancak bunu yaparken büyük ölçüde yalnız kalmıştı. Lavrov’un Üsküp’teki AGİT Bakanlar Konseyi’ne katılıp katılamayacağı belli değil. Bunun nedeni, AB’nin Rus uçaklarının uçmasına yasağıdır. Lavrov Pazartesi günü yaptığı açıklamada, Bulgaristan’ın hava sahasını Rus hükümet uçaklarına açması halinde toplantıya katılacağını söyledi. Moskova’daki Reuters haber ajansına göre Lavrov, “Batılı temsilciler de dahil olmak üzere” halihazırda “birkaç toplantı talebi” aldığını söyledi. Lavrov’un Çarşamba günü Üsküp’te ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile görüştüğü de söylendi. Avusturya, AGİT toplantısında Dışişleri Bakanı Alexander Schallenberg (ÖVP) tarafından temsil edilecek. Geçtiğimiz günlerde “Basın”a Üsküp’te Lavrov’la konuşup konuşmayacağı sorulduğunda, “Fırsat ortaya çıkarsa evet” dedi.
