Güneydoğu Avrupa’da Balkan Yarımadası’nda kurulu olan Makedonya Cumhuriyeti, naturel güzellikleri, leziz yiyecekleri, değişik kültürleri bir arada barındıran yapısı ve 600 senelik Osmanlı izleriyle Türk vatandaşlarının Avrupa’da en oldukça ziyaret etmiş olduğu rotalardan. Kuzeyde Sırbistan, batıda Arnavutluk, güneyde Yunanistan, doğuda Bulgaristan ile komşu olan Makedonya, Birleşmiş Milletler tarafınca 1993 senesinde tanındı.
Türkiye’nin Makedonya adı ile tanımış olduğu ülke, Yunanistan’ın baskıları sonucu Birleşmiş Milletler tarafınca Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti adıyla tanınıyor. Ülke internasyonal organizasyonlarda Former Yugoslav Republic Of Macedonia adı ve FYROM kısaltmasıyla anılıyor. Başkent Üsküp 500 bini aşan nüfusuyla bununla birlikte ülkenin en büyük şehri. Manastır, Ohrid, Gostivar ve Kalkandelen, Üsküp haricinde nüfusun en yoğun olarak yaşamış olduğu şehirlerden.
Makedonya’da yaşayanların 1991 senesinde Yugoslavya’dan ayrılarak Makedonya adıyla kurduğu devlet ile Yunanistan’ın bu devlete Eski Yugoslav Makedon Cumhuriyeti dedirttirme çabaları ilk bakışta yalnız bir isim kavgasına benziyor. Münakaşa isim kavgasından oldukça daha büyük. Yunanistan Makedonya’yı şimal bölgesine yönelik yayılmacı emelleri olmakla suçluyor. Daha da ötede Yunanistan, Makedon milleti diye bir milletin varlığını dahi reddediyor.
İlk olarak, Nazilere karşı savaşım etmiş Makedonları onore etmek isteyen Tito, Makedon ulusal kimliğini tanımış, Makedonya’yı yeni toplumcu Yugoslavya’nın kurucu altı cumhuriyetinden biri yapmış. Ondan sonra 1991’de, Yugoslavya savaşı esnasında, Makedonya barışçıl yollarla bağımsızlığını elde etmiş, tarihte ilk kez kendine ilişik bir ülkeye kavuşmuş. Makedonya’nın bağımsızlığının Birleşmiş Milletler ve öteki internasyonal kurumlarca kabulü ise 1993’te gerçekleşmiş. Bu gecikmenin sebebi yeni ülkenin bayrağı, anayasası ve adı hakkında endişeleri bulunan Yunanistan.
Yunanistan baskısı Makedonya’ya bayrak değiştirtti
Makedonya’nın ilk bayrağında kırmızı fon üstünde 16 ışınlı Vergina Güneşi bulunuyordu. Yunan hükümetine nazaran Vergina Güneşi bir Yunan sembolü idi. Vergina Güneşi, Büyük İskender’in babası II. Philip’in hanedanının sembolü. İki taraf içinde imzalanan 13 Eylül 1995 tarihindeki antlaşma ile Makedonya bayrağını değiştirdi ve kırmızı fon üstünde altın renkli bir güneş bulunan bugünkü bayrağını benimsedi.
17 Kasım 1991’de kabul edilen ilk Makedonya Anayasası, Yunanistan’a nazaran, şimal Yunanistan’daki Makedonları ayrılıkçı eylemlere kışkırtan ve Yunan toprakları üstünde yayılmacı emeller güden maddeler içeriyordu. Bilhassa de 49. madde tehlikeliydi: ‘Makedonya Cumhuriyeti, komşu ülkelerde yaşayan Makedon milletine mensup kişilerin ve Makedon sürgünlerin statü ve haklarını korur, kültürel gelişimlerini destek sunar, onlarla ilişkileri teşvik eder’.
Tehlikeli görülen maddeler, 1995’te imzalanan interim antlaşma ile kaldırıldı. Yunanistan Makedonya’dan anayasal adı olan ‘Makedonya Cumhuriyeti’ adını de değiştirmesini talep ediyor. Bu talebin deposu olan isim tartışması iki ülke arasındaki en büyük mesele. 8 Nisan 1993’te Birleşmiş Milletler, yeni ülkeyi, Yunanistan’ın talebi doğrultusunda, ‘Makedonya Eski Yugoslav Cumhuriyeti’ (FYROM) geçici adı ile kabul etti.
Yukarı Makedonya, FYROM ya da Üsküp
Yukarı Makedonya benzer biçimde orta yol formüller ve öteki teklifler Makedonya devleti tarafınca kabul görmedi. Atina ise Makedonya’nın anayasal adını reddetmeye devam ediyor. Üsküp’ün verebileceği en büyük ödün çift formül. Bu formüle nazaran Makedonya internasyonal ilişkilerde ayrı, Yunanistan ile ikili ilişkilerinde ayrı isim kullanmayı amaçlıyor. Yunanistan, içinde Makedonya kelimesinin bulunmuş olduğu herhangi bir ismin kabul edilemez bulunduğunu öne sürerek bu teklifi de reddediyor.
Makedonya adı yerine Yunan basını ve yetkililer ‘Üsküp’ (Skopje) adını kullanmayı tercih ediyor. Makedonlar ise bu adı ‘aşağılayıcı’ olarak nitelendiriyor. Makedonya, bir milletin internasyonal ve hukuki bir hakkı olan kendi kendini tanımlama hakkından caymak istemiyor.
Aslına bakarsak bu üç mesele da birbirine bağlı. Üçüncü kişilerce simgesel hatta anlam ifade etmeyen olarak nitelendirilebilecek bu isim kavgasının kökeni MÖ 4. yüzyıla dek uzanıyor. Yunan görüşüne nazaran, Slav kavimleri Balkan yarımadasını sadece 6. ve 8. yüzyıllarda salgın ettiklerine nazaran bugünkü Makedonlar eski Makedonlardan gelmiyor. Bu yüzden bugünkü Makedonların bu adı kullanmaya hakları yok. Yunanlara nazaran, eski Makedonya 4000 senelik Yunan mirasının ayrılmaz bir parçası. Oysa eski Yunanlar Makedonları açıkça yabancı, genel anlamda Makedonlara ve öteki Yunan olmayan topluluklara verdikleri isimle ‘barbaroi’ olarak ifade ediyordu.
Öte taraftan Makedonya devleti kökeninin eski Makedonya’dan geldiğini iddia etmiyor. 1992’de eski Makedonya Devlet Başkanı Kiro Gligorov, ‘Biz bu bölgeye 6. yüzyılda gelmiş Slavlarız. Eski Makedonya’nın torunları değiliz’ şeklinde bir demeç vermişti. Yunan tarafınca baktığımızda Yunanistan Makedonya’yı şimal bölgesine yönelik yayılmacı emeller gütmekle suçluyor. Bu durum ‘Bir ülkenin adını komşu bir bölgenin adı ile aynı koymak, bölgenin istikrarını bozma ve komşu bölgeyi yutma amacı güden yayılmacı bir strateji’ düşüncesiyle açıklanıyor.
İki ülkenin isim mevzusundaki tartışması bitmediği sürece Makedonya’nın Avrupa Birliği, NATO benzer biçimde örgütlerde yer alması mümkün görünmüyor. Yunanistan, Makedonya adını değiştirmediği sürece bu ülkenin tüm internasyonal girişimlerine engelleme koymuş durumda. Bağımsızlığına kavuşur kavuşmaz Makedonya’yı bu ismiyle tanıyan ilk ülkelerden önde gelen Türkiye‘den bakıldığında bu münakaşa oldukça anlamlı görünmese de, isim mevzusu Balkanların en sıcak mevzularından.
