Darbecilere göre Gabon’daki askeri darbe sonrasında General Brice Oligui Nguema geçici cumhurbaşkanı olarak atandı. Bir subay, onlarca üst düzey memurun huzurunda Çarşamba günü Gabon 24 TV kanalında okunan bir bildiride, Oligui’nin “oybirliğiyle Geçiş ve Kurum Restorasyonu Komitesi Başkanı, Geçici Başkan olarak atandığını” söyledi.
İktidardaki ordunun geçiş süresinin ne kadar süreceği başlangıçta açıklanmadı. Oligui, Cumhuriyet Muhafızlarının başıdır.
Uzun süredir Devlet Başkanı olan Ali Bongo Ondimba’ya karşı Çarşamba sabahı Orta Afrika ülkesinde askeri darbe gerçekleşti. Yanında birkaç üniformalı adamın bulunduğu bir ordu subayı, Gabon 24’te geçen hafta sonu yapılan tartışmalı başkanlık ve parlamento seçimlerinin iptal edileceğini, “rejimin” devrileceğini ve “cumhuriyetin tüm kurumlarının” feshedileceğini duyurmuştu.
Televizyonda yayınlanan konuşmanın hemen öncesinde, ulusal seçim otoritesi Bongo’yu Cumartesi günkü seçimlerin galibi ilan etmişti. 64 yaşındaki oyların yüzde 64,27’sini alarak görevde üçüncü dönem kalmayı garantiledi.
Ordu, darbeyi, Başkan Bongo’nun ülkeyi “kaosa” sürükleme tehdidi oluşturan “sosyal uyumda sürekli bir bozulmaya” yol açan “sorumsuz, öngörülemez yönetimi” ile meşrulaştırdı. Geçiş ve Kurumsal Restorasyon Komitesi adına konuştuklarını söylediler. Darbe planlayıcıları arasında seçkin bir başkanlık birimi olan Cumhuriyet Muhafızları üyelerinin yanı sıra düzenli ordu askerleri ve polis memurları da vardı. Bu arada görevden alınan başkan, bir videoda “arkadaşlarını” kendisine destek olmaya ve “ses çıkarmaya” çağırdı.
Televizyonda yayınlanan konuşmanın hemen ardından başkent Libreville’de silah sesleri duyuldu. Başkentin ve diğer şehirlerin farklı mahallelerinde toplanan yüzlerce kişi korna çalarak “Gabon kurtarıldı!” ve “Bongo dışarı!” diye bağırdı. İnternet, Çarşamba günkü seçimlerin ardından birkaç gün boyunca engellendikten sonra tekrar erişilebilir hale geldi.
Askeri darbe, Afrika’da 2020’den bu yana gerçekleşen bir dizi darbenin sonuncusu. Ordu en son Temmuz ayında Nijer’de bir darbe düzenleyerek demokratik olarak seçilmiş Başkan Muhammed Bazum’u devirmişti. Batı Afrika ekonomi topluluğu ECOWAS, anayasal düzeni yeniden tesis etmek için gerekirse askeri müdahalede bulunmaya hazır olduğunu açıkladı ancak öncelikli olarak diplomatik çözümü tercih ediyor. Ordu yakın zamanda Mali, Gine, Burkina Faso ve Çad’da da iktidarı ele geçirmişti. Daha güneyde Gabon, 15 üyeli devletler grubunun bir parçası değil.
BM Genel Sekreteri António Guterres, Gabon’daki darbeyi kınadı. BM Çarşamba günü yaptığı açıklamada, Birleşmiş Milletler başkanının Orta Afrika ülkesindeki gelişmeleri çok yakından takip ettiğini ve temel özgürlüklerin ciddi ihlallerine ilişkin raporları büyük endişeyle dikkate aldığını söyledi. Gabon’da ilgili tüm aktörlerin itidalli davranması ve hukukun üstünlüğünü ve insan haklarını desteklemesi gerekiyor. BM Çarşamba günü yaptığı açıklamada, Birleşmiş Milletler başkanının Orta Afrika ülkesindeki gelişmeleri çok yakından takip ettiğini ve temel özgürlüklerin ciddi ihlallerine ilişkin raporları büyük endişeyle dikkate aldığını söyledi. İlgili tüm aktörlerin itidalli davranması ve hukukun üstünlüğünü ve insan haklarını desteklemesi gerekiyor.
Guterres’in sözcüsü Stephane Dujarric, Afrika’nın bazı kısımlarının ihmal edilip edilmediği ve dolayısıyla Sahel bölgesini devirmeye yönelik girişimlerin artıp artmadığı sorusuna yanıt olarak şunları söyledi: “Sahel bölgesine bakarsanız, bu konuda daha az, yeterli taahhüt ve yatırım olup olmadığı görülüyor. Uluslararası toplumun bir kısmı da bu yönde harekete geçti; sanırım yanıt muhtemelen evet.”
Afrika Birliği (AU) Komisyonu Başkanı Moussa Faki, yaptığı basın açıklamasında kıtasal örgütün Gabon’daki durumu büyük endişeyle takip ettiğini söyledi. Atlantik kıyısındaki eski Fransız kolonisindeki darbe girişimi, Afrika Birliği’nin hukuki ve siyasi ilkelerinin, ailesinin ve yetkililerinin açık bir ihlalidir.
AB dış politika şefi Josep Borrell, kısa süre içinde Afrika’da başka bir darbe haberinin gelmesinden endişeliydi. Çarşamba günü İspanya’nın Toledo kentinde düzenlenen gayri resmi AB Savunma Bakanları Konseyi oturum aralarında, “Bu onaylanırsa, bölgedeki istikrarsızlığı artıracak başka bir askeri darbe olacak” dedi.
Eski sömürgeci güç Fransa da darbeyi kınadı. Hükümet sözcüsü Olivier Véran Çarşamba günü yaptığı açıklamada, Paris’in, Gabon’da geçen hafta sonu yapılan seçimlerin sonuçlarına “öğrenildiği anda saygı duyulabilmesi” yönündeki arzusunu yinelediğini söyledi. Fransa Başbakanı Élisabeth Borne olayların yakından takip edildiğini söyledi.
Çin dışişleri bakanlığı sözcüsü Wang Weibin, Gabon’daki “tüm tarafları” çatışmaları barışçıl bir şekilde çözmeye, düzeni sağlamaya ve Başkan Bongo’nun güvenliğini garanti etmeye çağırdı. Rusya ayrıca Gabon’daki darbeden “derin kaygılıydı”. Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov Moskova’da yaptığı açıklamada, Rusya’nın “orada olup bitenleri yakından takip ettiğini” söyledi.
Bongo, 2009 yılında ülkeyi 1967’den beri yöneten merhum babası Omar Bongo Ondimba’nın yerini aldı. Bongo, 2016’daki ilk yeniden seçimini diplomat ve politikacı Jean Ping’e karşı yalnızca 5.000 civarında oyla kazandı. O dönemde manipülasyonla da suçlanıyordu. Bunun sonucunda ciddi isyanlar çıktı. Ocak 2019’da Bongo, yurtdışında uzun süre kaldığı sırada felç geçirdikten sonra darbe girişiminde bulundu, ancak bu girişim hemen durduruldu.
Bongo ailesi uzun süredir yolsuzlukla suçlanıyor. Uluslararası Şeffaflık Örgütü’ne göre, dünyanın en zengin ailelerinden biri olduğu, özel bir uçak filosuna, çok sayıda lüks arabaya ve Fransa’da milyonlarca avro değerinde düzinelerce konuta sahip olduğu bildiriliyor.
